Аарыг үезинде эм-оъттарны, үнүштерни ажыглап чорааны:
Чөдүлге хайындырган изиг сүтке морзуктуң азы тарбаганның үзүн хѳй эвес холааш, ижиртир.
Боостаа аараан кижиге хайындырган сүтке саржагны холааш, ижиртир.
Хоочураан ангинаны чыжыргананыӊ үзү-биле чаарга, дүрген экириичел болур.
Шеңне дазылын ѳл-шыкка алысканда, шай хевирлиг хайындырып ижип чораан.
Сыын-дазылын күш-шыдал кииреринге хайындырып ижип чораан.
Сыын мыйызындан кылган хандыны организмниң ниити даштыкы болуушкуннарга удурланыр шынарын кѳдүреринге (иммунитет) быжыглаарынга ижип турган.
Каңгыны тывалар шаандан тура думаа-ханаага, суг-думаалаанда хайындырып ижип чораан. Каңгының хайындырган суун чѳдүлдү божадырынга ажыглап турган.
Шаанакты чѳдүл үезинде ижер.
Каңныыр – бүгү боду чиңге, чолдак, ак дүктер-биле шыптынган, көксүмээр чечектерлиг үнүш. Хандызын боостаа чайып эмненир.
Орук-чечээниң (подорожник) бүрүлерин сугга хайындырып алгаш, чөдүлде ижип эмненир.
Белергене – өл-шык арыглаар, эът изиин бадырар.
Дайлы – тулаалар, хем эриктеринге өзер, хөй чылдыг, эм шынарлыг сиген үнүш. Ук үнүш-биле эът изээнде, боостаа ишти аарышкылыг апарганда эмненир.
Дыт чөвүрээзин сугга хайындыргаш, чөдүлге ижип эмненир.
Тывалар хая-чугун чылбай кара шайга эзилдиргеш, хөй эвести ижип чораан, ниити мага-ботка болгаш сөөк-даякка эки.
Ыт-кады, чыжыргананы база инек-караа бүрүзүн шай ышкаш хайындыргаш, бичии уругларга ижиртир. Сылданы берген уругга артышты база дайнадыр, хайындыргаш суун ижиртир, артыжаар.
Өскээртен келген аьш-чемниң үстүн отка салыр, сылдангылыг, бужартаачал уруг-дарыгга бербес турган.
Хоолгалаан